Als kind hield ik al van kastelen. Mijn ouders wisten bij tijd en wijle niet wat ze daarmee aan moesten, maar waren wel bereid om op zondagmiddagen en vakantiedagen mijn broer. In Overijssel, waar ik woonde, spraken drie kastelen het meest tot mijn verbeelding. Schuilenburg bij Hellendoorn, dat niet meer bestond maar wel sporen in het landschap had achtergelaten, het imposante Rechteren bij Dalfsen, waar je nooit in mocht, en Twickel bij Delden. Twickel was toen nog net zo gesloten als Rechteren:
je mocht op de ophaalbrug voor de poort staan, maar kwam er niet in. Toen Marie gravin van Aldenburg Bentinck in 1975 overleed, zijn we er met het gezin op een zondagmiddag ook naartoe geweest. Opnieuw om voor de poort even naar het kasteel te kijken. Mijn vader wist te vertellen dat de gravin in haar testament had bepaald dat het kasteel mede opengesteld zou worden voor het publiek.
Het duurde nog een paar decennia voordat ik in verband met historisch onderzoek naar, jawel, kastelen en hun bewoners uiteindelijk op Twickel kwam. Voor mij was het een overdonderende ervaring, omdat het huis nog zo compleet en levend is. Geen zuiver museaal monument, maar een kasteel waar je bij bezoek op moet letten dat je niet op het speelgoed van de kinderen trapt. En waar het in de kelders soms naar jam ruikt of naar de was die gesteven wordt. Atlas van Twickel wil via vier invalshoeken inzicht geven in heden en verleden van dit voor Nederland unieke landgoed. De teksten zijn geschreven door Jan Haverkate, oud-journalist, en Aafke Brunt, oudarchivaris van Twickel. Twickel wordt allereerst in zijn landschappelijke omgeving geplaatst, met aandacht voor de waterlopen, stuwwal en heidegronden en voor het grootgrondbezit. Daarna wordt de lezer uitgenodigd iets dichterbij te komen en zich de geschiedenis van het huis te laten vertellen. De auteurs leggen uit hoe het huis gebouwd kon worden in een gebied met een hoog grondwaterpeil. De niet alledaagse voorgevel met Bijbelse voorstellingen van de zondeval en verlossing wordt nader geduid en de omvorming van het huis tot buitenplaats uitgelegd. Daarna mag de lezer mee naar binnen. De prachtige ingerichte kamers worden bekeken, met name vanuit het oogpunt van de make-over die het echtpaar Rodolphe van Heeckeren en Marie van Aldenburg Bentinck doorvoerden. De auteurs beschrijven hoe Rodolphe erin slaagde om tussen 1885 en 1922 het kasteel als
eerbetoon aan zijn voorouders in stand te houden en tegelijkertijd van de nieuwste gemakken te voorzien, zoals centrale verwarming en modern sanitair. Als laatste komt de tuinaanleg aan bod. Prachtige landkaarten belichten de ontwikkeling van het parklandschap van Twickel.
De Atlas van Twickel is een boek om te pakken, een stukje eruit te lezen, even weg te leggen en het vervolgens weer in de hand te nemen. De opbouw van het boek in vier delen, waarvan drie onderverdeeld in ongeveer vijftien korte hoofdstukjes van een paar pagina’s, leent zich daar prima toe. Voor wie vooral wil kijken, bevat het uniek beeldmateriaal. De nieuwste ontwikkelingen op het landgoed – op onder andere het gebied van natuur- en waterbeheer – laten zien dat Twickel springlevend is.
Evelyn Ligtenberg
Aafke Brunt en Jan Haverkate, Atlas van Twickel. Zwolle: W Books, 2021, 240 p., ill.
